Axit dạ dày là gì? Biểu hiện và cách kiểm soát độ cân bằng hiệu quả
Axit dạ dày là khái niệm thường xuyên được nhắc đến mỗi khi đề cập về các bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về axit dạ dày cũng như công dụng của chúng đối với sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn thông qua bài viết dưới đây.
Axit dạ dày là gì?
Axit dạ dày là một yếu tố rất quan trọng đối với hệ tiêu hóa, chúng được hình thành trong dạ dày và được coi là chất dịch tiêu hóa. Axit dạ dày xuất hiện nhiều ở dịch vị, nó do lớp niêm mạc dạ dày tiết ra. Cơ chế sản sinh ra axit là ở tế bào Oxyntic hình thành Clohydric, đây cũng là thành phần chính của axit dịch vị.
Axit trong dạ dày là axit gì? Nó có tên gọi khoa học là Axit Clohydric. Thông thường, axit tồn tại trong dạ dày với trạng thái cân bằng dao động khoảng từ 0,0001 đến 0,001 mol/l. Nếu như mức độ axit vượt ra ngoài mức cân bằng (cao hoặc thấp) đều gây ra những ảnh hưởng xấu đối với sức khỏe.
Axit dạ dày không nằm ở mức cân bằng hoàn toàn có thể gây ăn mòn các cơ quan nội tạng trong cơ thể, đặc biệt là bao tử. Khi đó, người bệnh có thể gặp phải nhiều các triệu chứng như đầy bụng, ợ chua, ợ hơi, cồn ruột, buồn nôn,… Nếu bệnh nặng hơn hoàn toàn có thể gây viêm dạ dày, thủng dạ dày hay thậm chí là ung thư.
Quá trình tiết axit trong bao tử sẽ diễn ra theo 3 giai đoạn tương ứng với mục tiêu tiêu hóa lượng thức ăn khi đi vào cơ thể trong một bữa ăn. Bao gồm các giai đoạn như sau:
- Giai đoạn 1 (cephalic): Quá trình này được xuất phát từ trung tâm của não bộ. Khi dây thần kinh phế vị cảm nhận mùi vị của thức ăn đi vào dạ dày, chúng sẽ được kích thích và gửi phản ứng về hệ thần kinh trung ương. Có khoảng 30% lượng axit sẽ bắt đầu được tiết ra trong giai đoạn này để sẵn sàng cho việc tiêu hóa.
- Giai đoạn 2 (ở dạ dày): Trong giai đoạn 2, axit trong dạ dày được tiết ra nhiều hơn lên đến khoảng 60%. Axit trong dịch vị dạ dày được sản sinh ra liên tục do quá trình co bóp liên tục của dạ dày để tiêu hóa thức ăn.
- Giai đoạn (ở ruột): Khi phần lớn thức ăn đã trải qua sự co bóp của dạ dày và chuyển sang phần ruột, khoảng 10% axit cuối cùng sẽ được tiết ra.
Qua các giai đoạn trên, chúng ta có thể thấy rằng axit Clohiđric có vai trò vô cùng quan trọng trong hoạt động tiêu hóa của cơ thể. Để dạ dày hoạt động một cách ổn định nhất, bạn cần phải giữ nồng độ của axit dịch vị luôn ở trạng thái cân bằng. Một số thay đổi về nồng độ axit dưới đây có thể ảnh hưởng đến sức khỏe:
- Nồng độ axit nhỏ hơn 0,0001 mol/l (pH > 4.5): Xuất hiện các bệnh lý như khó tiêu, đầy hơi, chướng bụng,… Vi khuẩn có thể tăng sinh mạnh mẽ và gây nên nhiều bệnh lý ung thư.
- Nồng độ axit lớn hơn 0,001 mol/l (pH < 3.5): Có thể gây nên tình trạng ợ hơi, ợ chua, đắng miệng, viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản. Axit dư thừa lâu ngày có thể gây lở loét niêm mạc dạ dày.
Vai trò của axit dạ dày trong hệ thống tiêu hóa
Axit trong dạ dày có vai trò rất quan trọng trong việc tiêu hóa và chuyển hóa thức ăn tại dạ dày – ruột. Sau khi thức ăn đến dạ dày, axit sẽ được tiết ra cùng với enzym tiêu hóa thức ăn, tham gia vào quá trình co bóp của dạ dày và nghiền nát thức ăn nhanh hơn.
Ngoài ra, axit cũng là một loại chất xúc tác hỗ trợ quá trình chuyển thức ăn thành chất dinh dưỡng cho cơ thể. Bởi vậy, việc cân bằng axit trong dạ dày là vô cùng cần thiết và người bệnh cần hết sức quan tâm đến vấn đề này.
Vai trò của axit trong dạ dày với hệ tiêu hóa cụ thể như sau:
Kích thích hình thành và gia tăng hoạt tính của Pepsin
Đây là một chức năng quan trọng nhất của axit trong dạ dày, có thể kích thích sản sinh Pepsin và thúc đẩy gia tăng hoạt tính bởi cơ chế sau:
- Hoạt hóa Pepsinogen để tạo nên pepsin.
- Hỗ trợ tạo ra môi trường pH lý tưởng để pepsin có thể hoạt động ổn định.
- Phá vỡ các mô liên kết đang bao bọc xung quanh khối cơ để giải phóng pepsin phân giải protid.
Pepsin có vai trò rất quan trọng trong quá trình tiêu hóa, chúng có tác dụng giúp biến đổi thức ăn bằng phương pháp cắt chuỗi Protein thành các liên kết dễ vỡ. Axit có nhiệm vụ giúp cho môi trường pH ổn định, pepsin hoạt động dễ dàng hơn tạo điều kiện cho cơ thể tiếp thu dưỡng chất.
Hỗ trợ hoạt động tiêu hóa
Một trong số những vai trò quan trọng của axit dịch vị dạ dày là giúp trung hòa các loại muối khó tan khi đi vào cơ thể. Ngoài ra, lượng axit trong dạ dày lớn còn có công dụng như một loại chất xúc tác cho phản ứng thủy phân để tiêu hóa thức ăn. Những phản ứng này sẽ giúp các chất đạm, tinh bột, đường trong thức ăn chuyển hóa thành các chất đơn giản hơn, từ đó dạ dày có thể dễ dàng hấp thụ.
Sát khuẩn đường ruột
Có thể bạn không biết rằng lượng axit clohydric trong dạ dày có khả năng sát khuẩn rất tốt. Nhờ vậy có thể loại bỏ các vi khuẩn có hại trong đường ruột hay những vi khuẩn xâm nhập vào trong cơ quan tiêu hóa qua thức ăn.
Axit dạ dày có khả năng sát khuẩn, nhất là có hiệu quả đối với vi khuẩn HP – loại vi khuẩn gây nhiều bệnh lý về dạ dày. Do đó, việc cân bằng và kiểm soát nồng độ axit trong dạ dày để chúng làm việc một cách tốt nhất là hoàn toàn cần thiết.
Tình trạng dư axit trong dạ dày
Dư axit dịch vị dạ dày là khi nồng độ axit tồn tại trong bao tử lớn hơn 0,001 mol/l. Phần lớn những người bị biến đổi nồng độ axit đều gặp phải tình trạng axit trong dạ dày nhiều hơn so với thiếu axit. Vậy axit dạ dày tăng do đâu?
Nguyên nhân làm dư axit
- Do chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt kém khoa học.
- Do người bệnh sử dụng quá nhiều các loại chất kích thích, rượu bia, đồ uống có gas,… Một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng việc sử dụng chất kích thích này có thể khiến cho niêm mạc dạ dày bị bào mòn. Những chất đó có thể làm tăng tiết axit, khiến cho tình trạng đau dạ dày trở nên dai dẳng hơn rất nhiều.
- Ăn quá nhiều đồ ăn cay nóng, đồ ăn chiên rán nhiều dầu mỡ, đồ ăn vặt, đồ đóng hộp,… cũng là một trong các nguyên nhân bị dư axit.
- Cuộc sống và công việc khiến bạn phải căng thẳng, lo âu quá nhiều sẽ khiến cơ thể lâm vào trạng thái stress kéo dài. Lâu ngày, khiến cơ thể mệt mỏi, ảnh hưởng đến hệ thần kinh và tạo áp lực lên dạ dày gây dư thừa axit.
- Những thói quen không tốt hàng ngày của bạn như ngủ quá muộn, ngủ không đủ giấc cũng khiến tăng axit dịch vị.
Biểu hiện dư axit
- Tình trạng đầy hơi, tức bụng và sôi bụng.
- Ợ chua thường xuyên, vị chua trong miệng kéo dài không hết.
- Nước tiểu có màu sẫm đục hơn bình thường.
- Rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, táo bón.
- Mệt mỏi, căng thẳng đầu óc và rất khó để tập trung trong công việc.
Tác hại
Nếu lượng axit trong dạ dày dư thừa quá nhiều sẽ dẫn đến nhiều bệnh lý liên quan, trong đó không thể không nhắc đến hội chứng trào ngược dạ dày thực quản. Khi đó, axit tiết ra quá nhiều khiến cho niêm mạc dạ dày bị bào mòn.
Trong trường hợp dư axit kéo dài, chúng sẽ tăng sự kích thích và gây ra hàng loạt các phản ứng viêm. Nguy cơ người bệnh mắc bệnh lý viêm loét dạ dày là rất cao.
Thiếu axit trong dạ dày
Đây là một biểu hiện xảy ra khi dạ dày không sản xuất đủ axit clohydric cần thiết trong quá trình tiêu hóa. Một người bị thiếu axit trongdạ dày có thể dẫn đến những vấn đề về đường ruột, gây thiếu dinh dưỡng và nhiễm trùng đường tiêu hóa.
Nguyên nhân gây bệnh
- Do thói quen ăn uống không khoa học: Thường xuyên ăn uống không hợp lý, không đúng giờ, kén ăn gây thiếu chất sẽ dẫn đến thiếu axit dịch vị. Nguyên nhân do thiếu kẽm khiến lớp màng bảo vệ dạ dày yếu đi, không sản sinh đủ axit.
- Do người bệnh sử dụng một số loại thuốc sai cách như thuốc kháng sinh, thuốc kháng axit. Điều này dẫn đến thiếu hụt lượng axit trong dạ dày, kéo theo nhiều bệnh lý liên quan.
- Stress kéo dài cũng khiến cho người bệnh bị thiếu axit: Khi tâm lý bản thân bất ổn, thường xuyên gặp phải căng thẳng kéo dài khiến não bộ mệt mỏi và tác động đến hệ tiêu hóa. Tình trạng này cũng khiến cho quá trình sản sinh axit bị ảnh hưởng.
Biểu hiện nhận biết thiếu hụt axit
- Người bệnh cảm thấy đầy hơi trong khoảng 1 tiếng sau khi ăn. Nguyên nhân bởi axit trong dạ dày thiếu hụt, thức ăn không được tiêu hóa nhanh ứ đọng trong bao tử, lên men và gây ra đầy hơi. Ngoài ra những thức ăn này cũng tạo môi trường thuận lợi chi vi khuẩn phát triển, tăng sinh khiến bạn bị hôi miệng.
- Đầy hơi tích tụ trong dạ dày quá lâu sẽ khiến cơ vòng bị áp lực mở ra ngay cả khi không tiếp nhận thức ăn khiến cho axit dễ trào ngược lên thực quản. Trào ngược có kèm theo cả lượng thức ăn trong dạ dày và khiến người bệnh hết sức khó chịu.
- Có cảm giác thèm ăn nhanh chóng ngay khi bạn vừa mới ăn trước đó không lâu. Nguyên nhân bởi dạ dày làm việc không hiệu quả, cơ thể không được nạp đủ dưỡng chất.
- Móng tay bị yếu, dễ gãy do thiếu hụt vitamin.
- Đi ngoài có hiện tượng phân sống.
Tác hại của thiếu axit trong dịch vị
- Khi tình trạng axit trong dạ dày bị thiếu hụt có thể gây ra các biến chứng và ảnh hưởng không tốt như ợ hơi, chướng bụng, khó tiêu, đắng miệng, đầy hơi,…
- Thiếu hụt axit khiến vi khuẩn trong dạ dày tăng sinh, từ đó làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý dạ dày như rối loạn tiêu hóa, viêm loét dạ dày, xuất huyết dạ dày hay ung thư.
- Thiếu dịch vị còn dẫn đến tình trạng mề đay mẩn ngứa, ban đỏ, viêm gan, tiểu đường, bệnh hen suyễn.
Những biểu hiện này nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời hoàn toàn có thể dẫn đến những biến chứng vô cùng nguy hiểm cho sức khỏe. Vì vậy người bệnh cần chú ý thực hiện ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý để cải thiện sức khỏe và cân bằng nồng độ axit trong dạ dày.
Biện pháp cân bằng axit đơn giản và hiệu quả
Nồng độ axit dạ dày tăng hoặc giảm bất thường có thể gây nên những hậu quả xấu đối với sức khỏe của bạn. Do đó điều trị dư axit hay thiếu hụt axit dịch vị là điều hết sức quan trọng mà bạn cần thực hiện ngay.
Cách cải thiện tình trạng dư thừa axit tại nhà
Với những trường bệnh nhẹ, giai đoạn đầu người bệnh có thể tham khảo và sử dụng một số mẹo cải thiện tình trạng dư thừa axit tại nhà đơn giản dưới đây:
Tránh xa rượu bia và các chất kích thích
Việc thường xuyên sử dụng rượu bia sẽ khiến cho nồng độ axit trong dạ dày tăng cao, dẫn đến dư thừa axit. Thói quen uống rượu bia có thể khiến cho axit trong dạ dày bạn bị tăng cao hơn 5 lần so với thông thường.
Bởi vậy, nếu muốn duy trì lượng axit trong dạ dày ổn định, bạn cần phải loại bỏ hoàn toàn các đồ uống có cồn, chứa chất kích thích ra khỏi chế độ ăn uống hàng ngày của mình. Điều này sẽ giúp bảo vệ dạ dày của bạn một cách an toàn.
Từ bỏ thói quen ăn đồ có hại cho sức khỏe
Đồ ăn, uống hàng ngày có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe dạ dày và làm tăng hoặc giảm nồng độ axit dịch vị. Những loại quả chua có chứa nhiều vitamin C tốt cho sức khỏe, tuy nhiên chúng có chứa nhiều axit có hại cho dạ dày. Khi tiêu hóa các thực phẩm này dạ dày sẽ bị tăng tiết axit hơn so với thông thường và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý viêm loét.
Bên cạnh những thực phẩm giàu axit, đồ ăn muối chua, đồ cay nóng, đồ chiên nhiều dầu mỡ cũng là kẻ thù của dạ dày. Chúng tác động xấu đến quá trình sản sinh axit dịch vị ở phần niêm mạc, gây nên hàng loạt bệnh lý nghiêm trọng.
Hỗn hợp mật ong + nghệ giảm axit hiệu quả
Mật ong và nghệ ngoài công dụng diệt khuẩn, giảm viêm, giảm đau thì chúng còn được biết đến với khả năng cân bằng nồng độ axit. Nhờ lượng vitamin và hoạt chất tồn tại trong mật ong và nghệ, chúng được người bệnh ưa chuộng rất nhiều trong điều trị bệnh lý về dạ dày.
Người bệnh có thể sử dụng nghệ và mật ong để ăn sống cùng với nhau hoặc có thể giã nghệ lấy nước cốt pha chung với mật ong cho dễ uống. Phương pháp có tác dụng giảm lượng pH trong dạ dày một cách nhanh chóng và an toàn nhất.
Giảm axit dư thừa bằng gừng tươi
Gừng tươi được biết đến là một gia vị quen thuộc trong căn bếp, thường được sử dụng trong các món ăn nhằm tăng hương vị. Gừng được nghiên cứu và đã chứng minh được công dụng trong điều trị bệnh dạ dày.
Củ gừng có tác dụng cân bằng axit rất hiệu quả, để thực hiện bạn chỉ cần ăn sống 2 – 3 lát gừng tươi mỗi ngày. Ngoài ra, người bệnh cũng có thể ngâm gừng thái lát cùng nước nóng để uống cũng cho hiệu quả rất tốt.
Baking soda
Trong quá trình chế biến món ăn, việc sử dụng thêm baking soda sẽ là một lựa chọn tốt nếu bạn muốn cân bằng lượng axit trong dạ dày. Chúng sẽ giúp hỗ trợ quá trình tiêu hóa thức ăn trong cơ thể trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Bên cạnh việc sử dụng baking soda trong các món ăn, bạn cũng có thể sử dụng nguyên liệu này đem pha loãng cùng với nước ấm rồi uống hàng ngày để làm giảm lượng axit một cách hiệu quả nhất.
Giảm tiết axit hiệu quả bằng thuốc Tây
Hầu hết những loại thuốc giảm tiết axit dạ dày hay thuốc giúp trung hòa axit thường được chỉ định khi điều trị một số bệnh lý liên quan. Thuốc sẽ có tác dụng giúp cân bằng nồng độ axit, nâng độ pH trong dạ dày lên mức 4. Từ đó chúng tạo điều kiện thuận lợi để tái tạo niêm mạc dạ dày, làm lành nhanh những vết viêm nhiễm.
Một số loại thuốc Tây y giúp giảm tiết axit dịch vị tốt dưới đây bạn có thể tham khảo để sử dụng:
- Ranitidine (Zantac): Thuộc nhóm thuốc kháng thụ thể H2, được sử dụng không cần kê đơn.
- Nizatidine: Thuộc nhóm thuốc kháng H2, sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ về liều lượng.
- Thuốc Pantoprazole: Thuộc nhóm thuốc ức chế proton (PPI) để ngăn ngừa tạo môi trường thuận lợi cho axit dịch vị dạ dày và vi khuẩn tăng sinh.
- Famotidine (Pepcid): Đây cũng nằm trong nhóm thuốc chẹn H2, có 2 dạng sử dụng là dạng uống hoặc truyền trực tiếp vào tĩnh mạch.
- Cimetidine (Tagamet HB): Hỗ trợ nhanh các triệu chứng do dư thừa axit trong bao tử gây ra.
- Omeprazole (Prilosec): Là loại thuốc ức chế proton, giúp cân bằng axit dịch vị và làm lành nhanh những tổn thương ở niêm mạc dạ dày.
- Lansoprazole (Prevacid 24HR): Giảm tiết axit hiệu quả, hồi phục những tổn thương ở niêm mạc thực quản – dạ dày, hỗ trợ tiêu diệt khuẩn HP.
- Esomeprazole: Sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ, khi sử dụng cần uống với nhiều nước và không nhai.
Trong quá trình sử dụng các loại thuốc Tây y để trung hòa axit, bạn không nên tự ý sử dụng mà cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc sử dụng thuốc quá liều hay dùng sai thuốc hoàn toàn có thể dẫn đến tình trạng nhờn thuốc, kháng thuốc, quá trình điều trị bị kéo dài không khỏi.
Khi dùng thuốc Tây trong một thời gian dài, bạn có thể gặp phải tình trạng chướng bụng, đầy bụng, táo bón. Ngoài ra có một số tác dụng phụ như chóng mặt, buồn nôn, đau đầu, phát ban,… rất thường thấy nên không cần quá lo lắng. Trong trường hợp xảy ra các biến chứng bất thường đối với sức khỏe, cần báo ngay cho bác sĩ điều trị để kịp thời kiểm soát sức khỏe.
Trên đây là những thông tin dành cho bạn đọc về thành phần axit dạ dày, vai trò và những nguy cơ ảnh hưởng do thiếu cân bằng nồng độ axit dịch vị. Dạ dày là một cơ quan tiêu hóa quan trọng và axit dịch vị đóng vai trò chủ chốt, do đó bạn đọc không nên chủ quan mà hãy luôn quan tâm đến sức khỏe của mình. Chúc các bạn luôn khỏe!
