Kỷ tử – Đặc điểm, công dụng và những lưu ý khi sử dụng

Kỷ tử là vị thuốc được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền để trị các bệnh về mắt, vô sinh hiếm muộn, di mộng tinh ở nam giới hay viêm dạ dày mãn tính. Dược liệu này có đặc điểm, công dụng và những điều cần lưu ý khi sử dụng như thế nào? Mọi thắc mắc về câu kỷ tử sẽ được giải đáp ở bài viết dưới đây.

Kỷ tử là gì?

Cây Kỷ tử hay còn gọi là câu kỷ tử là vị thuốc quý có nhiều tên gọi khác như: Khủ khởi, Câu khởi, Kỷ tử, Khởi tử, Địa cốt tử.

Cây có tên khoa học: Fructus Lycii.; họ Cà (Solanaceae)

Đặc điểm thực vật

Kỷ tử là một cây thuốc quý với những đặc điểm nhận dạng như sau:

• Cây cao khoảng từ 0.5 – 1.5m, mọc đứng, cành phân nhiều nhánh nhỏ. Trên cành thỉnh thoảng có gai.
• Lá có phiến mũi mác, mảnh, hẹp ở gốc, mọc cách và nhẵn.
• Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, có màu đỏ. Một số hoa mọc lại thành chùm. Đài hoa nhẵn, hình chuông và có 3-4 thùy hình trái xoan nhọn. Nhị 5, chỉ nhị có hình chỉ đính ở đỉnh của ống tràng nhưng dài hơn tràng. Bầu hoa có 2 ô, đầu nhụy chẻ đôi. Hoa thường ra vào tháng 6 – 9.
• Quả kỷ tử căng mọng, nhỏ, có hình trứng dài, màu đỏ cam hoặc đỏ thẫm khi chín. Bên trong có hạt kỷ tử thân dẹt. Cây sai quả nhất vào tháng 7 -10.

Phân bố địa lý

Cây có nhiều nhất ở Trung Quốc, tập trung ở một số tỉnh như Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, Cam Túc, Ninh Hạ, Thanh Hải…

Mua giống cây câu kỷ tử ở đâu? Trước đây nước ta thường phải mua dược liệu từ Trung Quốc. Nhưng hiện nay, kỷ tử đã di thực vào Việt Nam và được trồng tại một số vùng dược liệu chuyên canh có không khí lạnh và mát mẻ quanh năm như Lào Cai, Hà Giang,…

Bộ phận dùng, thu hái và sơ chế

Bộ phận dùng là quả khô rụng. Khi quả chín có màu đỏ tươi hoặc màu đỏ cam, nhăn nheo thì nó được sử dụng vào làm thuốc.

Thu hái: Thời điểm quả sai và chứa nhiều các hoạt chất chữa bệnh là vào tháng 8 -9 hàng năm. Nên hái quả vào sáng sớm hoặc chiều mát. Sau khi hái, đem quả phơi trong bóng mát. Khi quả có dấu hiệu nhăm thì lúc đó mới đem ra phơi ngoài nắng đến khi khô hoàn toàn.

Bảo quản: Nên để dược liệu nơi khô ráo, thoáng mát. Có thể phun rượu hoặc xông diêm sinh định kỳ để chống mối mọt, ẩm mốc.

Tác dụng của câu kỷ tử với sức khỏe

Dược liệu đã được sử dụng từ rất lâu trong y học cổ truyền để chữa bệnh. Khi y học hiện đại phát triển, đã có nhiều nhà khoa học tiến hành công trình nghiên cứu về vị thuốc này.

Tác dụng của kỷ tử theo đông y

Dược liệu có vị ngọt, tính bình; quy vào kinh Can, Phế, Thận. Công dụng của kỷ tử là cường thịnh âm đạo, minh mục, an thần, bổ ích tinh huyết, khí hư lao, nhuận phế, trừ phong, bổ gân cốt, ích khí, tư thận,…Từ đó, chủ trị các bệnh :

• Chứng âm huyết hư tổn, di tinh
• Can thận âm hư, huyết hư gây chóng mặt, khái thấu và đau thắt lưng
• Tiểu đường

Tác dụng của vị thuốc theo nghiên cứu của y học hiện đại

Theo các tài liệu y học, kỷ tử chứa nhiều thành phần hóa học. Cụ thể như sau:

• Khoảng 0,09% Betain (theo “Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược”).
• Có 3,96mg Caroten, 6,7mg P; 150mg Canxi, 3,4mg sắt, 1, 7mg axit nicotic, 3mg Vit C, 0,23mg Amoni sunfat trong 100g quả kỷ tử (Theo nghiên cứu Từ Quốc Quân và Triệu Thủ Huấn).
• Lysin, Cholin, Betain, 2,2% chất béo và 4,6% chất Protein, Acid cyanhydric, Atropin; b-Sitosterol, Linoleic acid đều là hoạt chất có trong dược liệu (theo “Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam”).
• Valine, Glutamine, Asparagine. (Nishiyama R, C A 1963, 59 (11): 13113b).

Với các thành phần hóa học trên, kỷ tử có tác dụng gì với sức khỏe con người?

• Tăng cường chức năng sinh lý

Dược liệu được chứng minh là có tác dụng cải thiện các dấu hiệu về sinh lý ở nam giới như: suy giảm nồng độ testosterone, giảm ham muốn, chất lượng tinh trùng kém, xuất tinh sớm, vô sinh hiếm muộn, rối loạn cương dương…

• Chức năng miễn dịch

Vị thuốc giúp tăng cường khả năng miễn dịch không đặc hiệu. Công dụng này có được là do tăng kích thích đại thực bào thực bào, tăng tác dụng của lysozyme (một enzym tiêu hóa, cung cấp một chức năng sát trùng và miễn dịch). Nhờ đó, dược liệu giúp bạn ngăn ngừa sự tấn công của vi khuẩn, vi rút, giảm ốm vặt khi thời tiết tiết thay đổi thất thường, không khí ẩm ướt.

• Tăng cường chức năng gan

Trong dược liệu có chứa Betaine hydrochloride có thể làm tăng phospholipids trong huyết thanh và gan. Cơ chế này có tác dụng bảo vệ tế bào gan đáng kể.

• Chữa bệnh tiểu đường

Theo một nghiên cứu trên chuột, chiết xuất của kỷ tử làm giảm đường huyết ở chuột. Khi sử dụng trên cơ thể người, dược liệu làm giảm đáng kể nồng độ glucose trong máu và nồng độ cholesterol toàn phần trong huyết thanh (TC), triglyceride (TG) và đồng thời làm tăng đáng kể nồng độ cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL-c).

• Cải thiện thị lực

Các nghiên cứu chỉ ra rằng sự tích tụ của phản ứng oxy hóa quá mức chính là một trong những nguyên nhân làm trầm trọng thêm tổn thương của mô võng mạc. Điều này dẫn đến các bệnh lý về mắt. Trong kỷ tử có Polisaccarit – là hoạt chất có tác dụng ức chế này tạo ra các loại oxy phản ứng và thoái biến màng ty thể, chống lại tổn thương oxy hóa trong  tế bào và mô. Ngoài ra, chất zeaxanthin trong dược liệu có hàm lượng cao, giúp bảo vệ mắt khỏi các tia cực tím, các gốc tự do. Chính vì vậy, việc sử dụng kỷ tử là giải pháp để cải thiện thị lực rất tốt.

• Hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày

Các thử nghiệm về tác dụng với bệnh ung thư của kỷ tử đã được tiến hành. Sau một đợt sử dụng dược liệu, nhiều bệnh nhân đã nhận thấy sự thay đổi rõ rệt kích thước khối u, hạn chế sự di căn của tế bào ung thư.

• Tác dụng giảm đau

Dược liệu có tính kháng khuẩn, tiêu viêm. Ngoài ra nó hỗ trợ điều trị các vết thương  trên cơ thể, giúp vết thương mau lành, chống nhiễm trùng và hạn chế để lại sẹo.

• Chữa suy nhược cơ thể

Vị thuốc có tác dụng chữa suy nhược cơ thể vì  chứa nhiều dưỡng chất có lợi. Người mới ốm dậy, người gầy gò, người thường xuyên bị stress sẽ cải thiện sức khỏe nếu biết cách sử dụng.

• Chữa trị bệnh trầm cảm

Trong xã hội hiện đại, không ít người có dấu hiệu trầm cảm. Nếu không chữa trị kịp thời sẽ để lại những hệ lụy đáng tiếc. Trong kỷ tử có hoạt chất mangan, chất xơ và nhiều vitamin giúp giảm bớt rối loạn lo âu, tái tạo năng lượng và lấy lại niềm vui.

Cách dùng kỷ tử làm thuốc chữa bệnh

Câu kỷ tử được sử dụng làm thuốc theo nhiều cách khác nhau, có thể hãm trà, làm viên hoàn hoặc kết hợp với các dược liệu để tạo thành bài thuốc hiệu quả.

Bài thuốc giúp da dẻ mịn màng, chữa sạm da

• Nguyên liệu: Sinh địa 3kg và kỷ tử 10kg.
• Cách làm: Tán dược liệu thành bột mịn. Hòa 1 thìa bột mịn vào rượu ấm để dùng. Ngày dùng 3 lần trong thời gian dài giúp đẹp da.

Bài thuốc trị can thận âm hư

Dấu hiệu của căn bệnh này là đổ mồ hôi trộm, hoa mắt, sốt về chiều, đau mắt, giảm thị lực.

• Nguyên liệu: Thục địa 16g, phục linh, câu kỷ tử 6g, đơn bì 6g, cúc hoa 12g.
• Cách làm: Tán thành bột mịn, làm thành viên. Mỗi lần dùng 6g, ngày dùng 2 lần, nên uống cùng nước muối nhạt.

Bài thuốc trị suy nhược cơ thể

• Nguyên liệu: 1kg câu kỷ tử, 40g tiểu hồi hương, 40g thục tiêu, 40g chi ma, bạch phục linh 40g, thục địa 40g, bạch truật 40g, mật và rượu.
• Thực hiện: Cho rượu và câu kỷ tử vào ngâm. Chia thành 4 phần bằng nhau. 1 phần sao vàng, 1 phần sao với chi ma, 1 phần sao với tiểu hồi hương, phần còn lại sao với thục tiêu. Sau đó thêm bạch truật, thục địa và bạch phục linh vào rồi đem tất cả nguyên liệu tán thành bột mịn, trộn với mật làm thành viên và dùng hằng ngày.

Bài thuốc trị âm huyết hư tổn, di tinh

• Nguyên liệu: Sơn thù nhục 160g, sơn dược sao vàng 160g, thục địa 320g, câu kỷ tử 160g, quy bản sao, thỏ ty tử 160g, lộc giác giao 160g, ngưu tất 120g.
• Thực hiện: Đem tán các nguyên liệu thành bột mịn, trộn với mật làm thành viên hoàn. Mỗi lần uống từ 12 – 16g, ngày dùng 2-3 lần.

Bài thuốc cải thiện thị lực

• Nguyên liệu: Ba kích thiên 8g, cúc hoa 8g, nhục thung dung 12g, kỷ tử 20g, 1 lít nước
• Thực hiện: Cho nước vào sắc đến khi còn khoảng 500ml. Có thể chia làm 2-3 lần và nên uống hết trong ngày.

Bài thuốc chữa viêm dạ dày

• Nguyên liệu: Một lượng câu kỷ tử khô.
• Thực hiện: Mỗi lần nhai 10g kỷ tử khô khi bụng đói. Ngày dùng 2 lần. Sử dụng đều trong 2 tháng.

Bài thuốc chữa sa trực tràng, sa tử cung

• Nguyên liệu: kỷ tử 30g, hoàng kỷ 60g, 1 con chim bồ câu đã làm sạch.
• Thực hiện: Hấp cách thủy các nguyên liệu trên. Nêm nếm gia vị cho vừa ăn. Ăn lúc nóng.

Bài thuốc chữa bệnh về gan

Bài thuốc 1: Pha trà

• Nguyên liệu: Nước đun sôi, mật ong, câu kỷ tử khô.
• Thực hiện: Cho câu kỷ tử khô và nước vào hãm trong 10 phút, thêm 2 thìa cà phê mật ong. Uống hàng ngày để hỗ trợ gan thải độc.

Bài thuốc 2: Kết hợp với dược liệu khác

• Nguyên liệu: Đương quy 12g, mạch môn 12g, bắc sa sâm 12g, sinh địa 24 – 40g, câu kỷ tử 12 – 24g và xuyên luyện tử 6g, 1 lít nước.

• Thực hiện: Cho nước vào sắc đến khi còn khoảng 500ml. Có thể chia làm 2-3 lần và nên uống hết trong ngày.

Bài thuốc chữa đau nhức xương

• Nguyên liệu: Thanh hoa 12g, địa cốt bì 12g, thục địa 12g, mạch môn đông 12g, câu kỷ tử 12g, ngưu tất 12g, miết giáp 12g, 1 lít nước.

• Thực hiện: Cho nước vào sắc đến khi còn khoảng 500ml. Có thể chia làm 2-3 lần và nên uống hết trong ngày.

Lưu ý: Cần thêm tỳ bà diệp, thiên môn đông, bách bộ nếu xuất hiện các triệu chứng đi kèm như lạnh, sốt, ho.

Bài thuốc trị vô sinh và suy giảm chức năng sinh lý ở nam giới

Bài thuốc 1: Nhai câu kỷ tử

• Nguyên liệu: 15g câu kỷ tử.
• Thực hiện: Nhai mỗi lần 15g kỷ tử trước khi ngủ. Nên dùng liên tục đến khi triệu chứng được cải thiện

Bài thuốc 2: Ngâm rượu cùng với các dược liệu khác

• Nguyên liệu: Nhục thung dung 160g, câu kỷ tử 160g, lộc giác giao 160g, lộc nhung 160g, câu kỷ tử 160g, đương quy 160g, xuyên khung 160g, đảng sâm 160g, đan sâm 160g, táo nhân 160g, sinh địa 160g, nhân sâm 160g, 1 lít rượu 40 độ.
• Thực hiện: Cho rượu vào ngâm tất cả nguyên liệu trên. Đun 300g đường phèn với 0.5 lít nước cho tan ra. Đợi đến nguội và đổ vào rượu. Ngâm rượu trong 1 tháng. Mỗi lần dùng 25-30ml, ngày dùng 2-3 lần.

Những điều cần lưu ý khi dùng kỷ tử

Mặc dù là vị thuốc quý nhưng cách sử dụng kỷ tử nếu không đúng cách sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe. Bởi vậy, cần lưu ý những điều sau:

• Không dùng trong thời kỳ mang thai vì dược liệu có thể gây sẩy thai.
• Phụ nữ cho con bú không nên dùng vì ảnh hưởng đến khả năng bài tiết sữa.
• Dược liệu có tính trệ, người tỳ vị yếu, tiêu chảy kéo dài cần tránh dùng.
• Trẻ em trên 36 tháng có thể sử dụng nhưng liều cần giảm một nửa so với người lớn.
• Nếu đang điều trị các thuốc khác, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để hạn chế tương tác thuốc bất lợi.

Mua câu kỷ tử tại Hà nội ở đâu uy tín?

Vị thuốc câu kỷ tử được bán trên thị trường với mức giá giao động 320.000 – 400.000 VNĐ/kg. Vì nhu cầu cao nên rất nhiều cơ sở trà trộn hàng của Trung Quốc với giá thành rẻ nhưng chất lượng không đảm bảo. Bởi vậy, tốt nhất khách hàng nên tìm đến những cơ sở tự gieo trồng, chăm sóc dược liệu, có nguồn gốc rõ ràng để mua.

Với những thông tin trên đây, chắc bạn đọc cũng đã hiểu câu kỷ tử là một dược liệu quý như thế nào. Tuy nhiên, để mang lại hiệu quả trong quá trình chữa bệnh, người dùng nên tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên môn trước khi sử dụng.