Cây chè dung – Đặc điểm, công dụng và các bài thuốc chữa bệnh

Cây chè dung là một đặc sản của vùng đất Nghệ An và Hà Tĩnh. Bên cạnh là thức uống giải khát, cây còn được sử dụng để trị các bệnh về đường tiêu hóa như đau dạ dày, đầy bụng, khó tiêu. Dược liệu này có đặc điểm, công dụng và những lưu ý khi dùng như thế nào? Những thắc mắc về cây sẽ được giải đáp qua bài viết dưới đây.

Tìm hiểu chung về cây chè dung

Tên gọi khác là chè lang, chè đại, duối gia.

Cây thuộc họ Dung (Symplocaceae) và có danh pháp khoa học là Syplocos racemosa Roxb.

Đặc điểm thực vật

Thoạt nhìn cây chè dung giống chè xanh. Tuy nhiên, nó có một số đặc điểm nhận dạng như sau:

• Dáng cây nhỏ với chiều cao trung bình từ 1.5 – 2m, cũng có cây cao đến 3 – 4m.
• Lá cuống ngắn, hình thuôn dài, mọc so le trên cành, bề mặt phẳng. Chiều dài lá khoảng 9 -15cm, rộng 3-6cm. Xung quanh viền lá có các răng cưa xếp thưa nhau.
• Hoa có màu trắng hoặc vàng hơi ngả xanh. Chúng mọc ở nách lá hoặc đầu cành thành từng chùm. Hoa có cuống ngắn, có một lớp lông mịn phủ trên bề mặt; thu hút nhiều ong bướm bởi mùi thơm đặc biệt.
• Quả hình thuôn dài từ 6-10mm. Quả màu nâu, thịt quả có màu đỏ tím, ăn vị hơi ngọt bùi.. Quả chỉ có 1 hạt và phiến đài ở trên quả.

Phân bố địa lý

Một số nước có sự xuất hiện chè dung như Ấn Độ, Trung Quốc, Campuchia (có tên là: thvet, luot) , Lào (có tên là: mot, kho mươt he, kho meut, dam krong), …Ở Việt Nam, cây phân bố tại các tỉnh như Nghệ An, Thanh Hóa, Tây Nguyên, Quảng Ngãi, Quảng Ninh, Hải Phòng…

Trong đó, huyện Quỳnh Lưu thuộc tỉnh Nghệ An là nơi có nhiều cây này nhất. Cây thường mọc tự nhiên ở trong rừng sâu, nơi có ít cây cổ thụ vì cây ưa ánh sáng.

Bộ phận dùng làm thuốc, thu hoạch và bào chế

Phần lớn bộ phận của cây được dùng làm thuốc, gồm vỏ thân, vỏ rễ cây, lá. Trong đó, lá được dùng phổ biến hơn cả.

Thu hoạch: Dược liệu được thu hoạch vào khoảng tháng 9 -10, thời điểm cây không già cũng không non quá và chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe.

Bào chế: Sau khi thu hái về, người ta sẽ tiến hành sơ chế dược liệu theo cách sau:

• Lá chè: có thể được dùng tươi hoặc phơi khô, sao vàng để dùng dần.
• Thân cây:  Dùng dao để tách bóc lớp vỏ cây ra. Sau đó đem phơi khô, sấy khô. Phần thân cây mềm và có màu vàng nâu. Cắt ngang giữa thân sẽ thấy màu đỏ ở giữa lớp bần và lớp mô vỏ, rất dễ gãy vụn.
• Rễ cây: Đào cả cây lên để lấy rễ. Đem bộ rễ rửa sạch sẽ đất cát rồi bóc lấy vỏ rễ. Sau đó đem phơi hoặc sấy khô hoàn toàn.

Sau khi sơ chế, cho dược liệu vào túi nilon hoặc lọ thủy tinh đóng kín để nơi khô ráo. Nếu dùng lâu, thỉnh thoảng có thể đưa ra phơi lại để tránh mối mọt, ẩm mốc.

Tác dụng của cây chè dung

Nước chè dung không chỉ có vị ngon, màu vàng sánh đẹp mắt mà còn mang lại công dụng tuyệt vời với sức khỏe con người.

Tác dụng của dược liệu theo đông y

Qua nghiên cứu, các chuyên gia y học cổ truyền cho rằng rễ chè dung có vị ngọt, nhạt, tính mát và lá thì có vị chua, ngọt.

Công dụng cây chè dung là giúp tiêu cơm, giảm đầy bụng, khó tiêu, chữa đau bụng và tiêu chảy khi dùng lá cây. Hoặc sử dụng vỏ thân hay vỏ rễ để chữa bệnh đại tràng, tá tràng, đau dạ dày và giúp tiêu hóa tốt. Ngoài ra, dược liệu còn giúp giải nhiệt, thanh lọc cơ thể, giúp tiêu mỡ và hạ huyết áp.

Tác dụng của chè dung theo các nghiên cứu y học hiện đại

Trên thế giới và ở Việt Nam đã có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học về loại dược liệu này. Các nhà khoa học đã tiến hành nhiều nghiên cứu và kết quả cho thấy

• Lá chè có chứa hợp chất flavonozit, saponin, steroid, tanin, terpen, ,…
• Thân cây chè dung có chứa glucosid 3 – momone gluco furanoid.
• Trong vỏ thân cây có chất màu đỏ chứa một glycosid, 3 alkaloid gồm loturidin, loturin và coloturin.

Với các thành phần này, cây chè dung chữa bệnh gì?

• Trị đau dạ dày

Theo nghiên cứu, chè dung có hiệu quả với bệnh dạ dày. Khi sử dụng dược liệu hàng ngày, nó có tác dụng giảm tiết acid quá mức trong dạ dày, giúp tiêu diệt các vi khuẩn gây hại, gây loét, cải thiện các triệu chứng ợ nóng, ợ chua rất tốt.  Bên cạnh đó, đây còn là vị thuốc giúp chữa rối loạn tiêu hóa, đau bụng, tiêu chảy, lấy lại cảm giác thèm ăn tự nhiên cho những người chán ăn.

• Kháng viêm, kháng khuẩn

Tác dụng này được các nhà khoa học thuộc bệnh viện quân y 103 chứng minh. Theo đó, trong cây chè dung chứa các hoạt chất vừa có tác dụng chống viêm, diệt khuẩn an toàn, hiệu quả. Các bệnh lý viêm gan, viêm nhiễm da, cơ thể nóng trong, viêm dạ dày…là nguyên nhân  khiến cho việc đào thải độc tố trong cơ thể bị ngưng trệ, các vết thương dễ có dấu hiệu nhiễm trùng. Do đó, mỗi khi bị trầy xước chảy máu, đặc biệt là khi bị bỏng, sử dụng dược liệu sẽ giúp cho vết thương nhanh liền, kích thích lên da non.

• Chè dung chữa đau khớp

Cây chè dung có tác dụng gì với bệnh đau nhức xương khớp? Ngoài các hoạt chất chống viêm, trong dược liệu còn chứa các nguyên tố vi lượng, muối khoáng tốt cho xương khớp, giúp xương khớp luôn chắc khỏe, ngăn ngừa đau nhức. Đặc biệt là khi thời tiết thay đổi, chuyển mùa thì dùng dược liệu này rất tốt.

• Chè dung giúp ngủ ngon

Chúng ta đều biết chè xanh chứa cafein gây kích thích thần kinh khiến người dùng bị mất ngủ. Vậy uống chè dung có mất ngủ không? Thực tế, uống chè dung hàng ngày là một giải pháp đơn giản, hiệu quả cho những trường hợp bị stress, mất ngủ kinh niên, giấc ngủ chập chờn…Một số hoạt chất trong cây có tác dụng an thần nhẹ, giúp não bộ được minh mẫn nên người dùng sẽ dễ dàng chìm vào giấc ngủ hơn.

• Giúp bổ huyết, ngăn ngừa thiếu máu

Dược liệu có tác dụng bổ huyết, tăng cường lượng máu lưu thông trong hệ tuần hoàn. Do đó, với những người mới ốm dậy, mệt mỏi do thiếu máu thì vị thuốc này sẽ giúp phục hồi sức khỏe nhanh hơn. Đồng thời, nó giúp ngăn ngừa các bệnh các bệnh về tim mạch, đột quỵ ở những người có độ tuổi cao.

• Giúp giảm đau, giảm khó chịu cho phụ nữ trong thời kỳ kinh nguyệt

Không chỉ giảm đau xương khớp, dạ dày, chè dung còn giúp phụ nữ vượt qua thời kỳ kinh nguyệt một cách nhẹ nhàng. Lý do là vị thuốc làm dịu đi những cơn đau bụng âm ỉ, khó chịu, thậm chí là rong kinh vào lúc này.

• Hỗ trợ điều trị tiểu đường

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, trong dược liệu có chứa nhiều glycosid khi thủy phân tạo ra glucose và pelargonidin có tác dụng làm giảm đường huyết trong máu. Điều này có ý nghĩa lớn trong điều trị bệnh tiểu đường. Nó ngăn ngừa được biến chứng mà căn bệnh này gây ra.

• Hỗ trợ thải độc gan

Chè dung có tác dụng thanh nhiệt cơ thể, làm mát gan. Bởi vậy, với những thể trạng nóng trong, mụn nhọt hoặc uống nhiều thuốc tây thì việc sử dụng dược liệu hàng ngày sẽ tăng cường chức năng gan, giúp gan thải bớt các độc tố.

• Giúp mượt tóc

Không chỉ có tác dụng trị bệnh, dược liệu còn là một bí quyết làm đẹp tự nhiên của chị em phụ nữ. Kinh nghiệm dân gian cho thấy nếu đun nước dược liệu rồi đem gội đầu sẽ giúp cho tóc mượt mà, óng ả và đặc biệt trị nấm da đầu rất tốt.

Các bài thuốc trị bệnh từ cây chè dung

Cây thuốc được sử dụng trị bệnh theo nhiều cách khác nhau, có thể pha chè, sắc cùng các loại dược liệu khác lấy nước uống hoặc dùng dạng cao. Dưới đây là một số cách sử dụng chè dung để chữa bệnh:

Bài thuốc giúp hỗ trợ tiêu hóa từ cây chè dung

Cách đơn giản và phổ biến nhất khi dùng vị thuốc này để cải thiện các bệnh đường tiêu hóa như đầy bụng, khó tiêu là pha chè hoặc sắc với nước. Có 2 cách:

Cách 1: Pha chè

• Nguyên liệu: 1 nắm chè tươi hoặc khô, nước đun sôi
• Cách làm: Rửa sạch chè. Cho nước sôi vào ủ trong khoảng 10-15 phút. Uống thay nước hàng ngày.

Nếu thích uống đặc, bạn có thể pha theo tỉ lệ chè nhiều và uống bằng chén. Còn muốn uống giải khát, có thể pha với tỉ lệ ít chè và uống bằng cốc.

Cách 2: Sắc với nước

• Nguyên liệu: 1 nắm chè tươi hoặc khô, 1-2 lít nước
• Cách làm: Đổ nước vào chè đun sôi. Đun lửa nhỏ cho các hoạt chất trong dược liệu được phân tán ra. Ngày dùng 2-3 lần và uống hết trong ngày, không để qua đêm.

Bài thuốc chữa đau dạ dày

Bệnh đau dạ dày có thể sử dụng bài thuốc sau:

• Nguyên liệu: 120g lá chè, 40g mai mực, 40g nam mộc hương, 20g kê nội kim, 60g hương phụ tử.
• Cách làm: Sao vàng các nguyên liệu trên rồi tán thành bột mịn, đựng trong túi hoặc lọ thủy tinh đóng kín. Mỗi ngày lấy 8g bột pha với nước ấm khoảng 50-60 độ C, hòa tan hết rồi uống.

Uống 2 lần/ngày, trước bữa ăn 1h để thuốc bao bọc dạ dày. Kiên trì sử dụng đều đặn thì sau 1-2 tháng sẽ thấy các triệu chứng cải thiện rõ.

Bài thuốc giúp vết thương nhanh liền

• Nguyên liệu: lá chè 20g, 200ml nước.
• Cách làm: Sắc lá chè với nước đến khi cạn còn khoảng 100ml. Lấy nước uống, bã dùng để vệ sinh vết thương.

Bài thuốc chữa đau mắt

• Nguyên liệu: lá chè phơi khô 20g,  200ml nước.

• Cách làm: Sắc lá chè với nước đến khi còn 100ml thì lấy uống. Mỗi ngày có thể uống 1-2 lần và uống liên tục trong nửa tháng đến 1 tháng, bệnh sẽ thuyên giảm.

Bài thuốc dùng cho phụ nữ

Nếu trong thời kỳ kinh nguyệt phụ nữ bị đau bụng nhẹ thì có thể dùng cách pha chè thông thường để tiện lợi hơn. Tuy nhiên, nếu đau bụng nhiều và kèm rong kinh, có thể sắc theo cách dưới đây:

• Nguyên liệu: lá chè 20g, 500ml nước

• Cách làm: Sắc lá chè với nước đến khi cạn còn khoảng 300ml. Chia phần thuốc để uống 2 lần. Sử dụng chè đến khi hết triệu chứng.

Bài thuốc thải độc gan

Ngoài cách pha chè thông thường, để giúp gan đào thải độc tố thì người dùng có thể thực hiện theo cách sau:

• Nguyên liệu: Vỏ thân cây chè dung 40g, mật ong
• Cách làm: Nghiền vỏ thân thành bột mịn. Mỗi lần dùng trộn 8g bột với 2g mật ong rồi ăn. Ngày dùng chè 2 lần để có hiệu quả. 

Những lưu ý khi sử dụng chè dung

Chè dung là một dược liệu lành tính. Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng cách có thể gây ra những tác dụng không mong muốn, ảnh hưởng đến sức khỏe. Để có hiệu quả, chúng ta cần lưu ý một số điểm sau:

• Nước chè đã hãm hay sắc lên cần uống hết trong ngày, không để qua đêm. Vì như vậy sẽ không tốt cho hệ tiêu hóa, có thể dẫn tới đau bụng, tiêu chảy.
• Phụ nữ có thai và trẻ em dưới 36 tháng không nên dùng. Phụ nữ cho con bú không nên dùng khi trẻ dưới 6 tháng, khi bé trên 6 tháng mẹ có thể dùng để giảm mỡ bụng, giảm cân rất tốt.
•  Mỗi ngày chỉ nên dùng từ 20-50g chè dung. Dùng quá liều có thể dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn.
• Vì là thảo dược nên các tác dụng không thể nhanh như khi dùng thuốc tây. Người dùng nên kiên trì, sử dụng đều đặn hàng ngày mới có kết quả tốt.
• Trong quá trình dùng chè nên hạn chế dùng các thực phẩm: rau muống, măng chua, đậu xanh, cà pháo…vì sẽ làm giảm tác dụng của vị thuốc.
• Cũng giống như các loại chè khác, chè dung không nên uống vào sáng sớm lúc chưa ăn gì.
• Lúc bắt đầu uống nên uống với lượng nhỏ để theo dõi, nếu thấy có dấu hiệu như dị ứng thì cần ngưng sử dụng thuốc ngay.

Mua cây chè dung ở đâu và giá bao nhiêu?

Chè dung được bán trên thị trường với mức giá giao động 140.000 – 180.000 VNĐ/kg. Mức giá phải chăng và việc tìm mua không phải quá khó khăn. Tuy nhiên, người dùng nên tìm đến những cơ sở uy tín, có chứng nhận nguồn gốc xuất xứ rõ ràng để có thể yên tâm về chất lượng.

Trên đây là tổng hợp một số đặc điểm, công dụng, cách dùng cây chè dung – một vị thuốc quý với sức khỏe con người. Chúng tôi hy vọng đã mang đến cho bạn đọc những thông tin bổ ích, giúp các bạn biết sử dụng dược liệu an toàn, hiệu quả trong quá trình chăm sóc sức khỏe của mình.