Cây bình vôi – Công dụng, các bài thuốc trị bệnh và giá bán mới nhất

Trong y học cổ truyền, nhắc đến công dụng trị mất ngủ, chắc hẳn ai cũng biết đến cây bình vôi. Bên cạnh đó, đây còn là dược liệu quý với các bệnh như đau dạ dày, gout, ho hen,… Vậy đặc điểm, tác dụng và các bài thuốc từ cây thuốc này như thế nào? Bài viết dưới đây là những thông tin chi tiết giúp quý độc giả hiểu rõ hơn về dược liệu này.

Cây bình vôi là cây gì?

• Tên gọi khác: Cây củ một, củ mối trôn, tử nhiên, ngải tượng…
• Danh pháp khoa học: Stephania Glabra (Roxb.) Miers., họ Tiết dê (Menispermaceae)

Đặc điểm thực vật

Trong thiên nhiên, cây bình vôi có hình dáng độc đáo, có thể dễ dàng nhận biết bởi những đặc điểm sau:

• Cây dây leo, dài 2-6m và chỉ có một đoạn thân ngắn tiếp xúc với mặt đất.
• Thân củ của cây phình to, hình dạng như bình đựng vôi. Da thân củ màu nâu đen, xù xì. Hình dáng thay đổi tùy theo từng khu vực đất trồng. Thân củ mọc lên thân màu xanh, nhỏ và mềm.
• Củ có vỏ ngoài màu nâu đen, bên trong có màu trắng xám, vị đắng.
• Lá cây bình vôi hình trái tim, mọc so le, có cuống dài khoảng 5-8cm. Phiến lá mỏng hình khiên hoặc tam giác gần tròn, đường kính khoảng 8-9cm; mép lượn sóng tai bèo.
• Hoa có kích thước nhỏ, màu xanh nhạt, tụ tập thành tán kép. Hoa cây bình vôi đơn tính khác gốc; hoa đực có cuống tán dài, hoa cái có cuống tán ngắn.
• Quả có hình cầu hơi dẹt, khi chín có màu đỏ, hạt hình móng ngựa có gai.

Phân bố địa lý

Cây phân bố rộng, ở châu Á cây có ở một số nước như Ấn Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc…

Tại Việt Nam, cây bình vôi trồng ở đâu? Chúng ta có thể được bắt gặp ở cả 3 miền Bắc Trung Nam, nhưng nhiều nhất là các tỉnh phía bắc như Quảng Ninh, Ninh Bình, Lạng Sơn, Thanh Hóa…

Nó thường mọc ở rừng cây bụi hoặc có khi mọc ở hỏm đá. Ngoài ra, cây cũng được lựa chọn trồng trong nhiều gia đình do quan niệm phong thủy.

Bộ phận dùng làm thuốc, thu hoạch và cách bào chế

Bộ phận dùng: Phần gốc thân phình thành củ của cây bình vôi.

Thu hoạch: Có thể thu hái quanh năm, đào lấy củ. 

Kỹ thuật trồng cây bình vôi khá tỉ mỉ và sau khi trồng 2-3 năm có thể thu hoạch dược liệu. Trồng càng lâu năm thì năng suất càng cao. Cách trồng cây bình vôi bằng hạt sẽ cho năng suất cao hơn so với trồng từ mầm củ.

Một số cách bào chế sau khi thu hái về như sau:

• Rửa sạch củ, cạo vỏ, ngâm với rượu. Ngâm trong khoảng 1-2 tháng để các các dưỡng chất ngấm ra rượu. Dùng rượu để điều trị bệnh.
• Rửa sạch củ, cạo vỏ. Phơi khô củ hoặc tán thành bột để dùng làm thuốc.
• Dùng củ tươi ép lấy nước. Sau khi ép thì thêm nước vôi trong hoặc dung dịch cacbonat để kết tủa. Tiến hành lọc và sấy kết tủa thu được Rotudin thô. Pha Rotundin thô với dung dịch cồn hoặc axit sunfuric 5-10% nóng rồi lọc cặn. Bước tiếp theo là kết tinh dung dịch, thực hiện nhiều lần như vậy ta sẽ thu được Rotudin tinh khiết.

Bảo quản: Dược liệu sau khi bào chế cần bảo quản tại nơi thoáng mát, khô ráo để tránh ẩm mốc, mối mọt.

Tác dụng của cây bình vôi

Từ xa xưa dược liệu đã được công nhận là một vị thuốc quý đối với sức khỏe con người. Vậy, theo quan niệm đông y và y học hiện đại, cây bình vôi chữa bệnh gì?

Theo đông y

Dược liệu có vị đắng, tính lương, được quy vào hai kinh là Tỳ và Can. Tác dụng chính của vị thuốc là trấn kinh, an thần, tuyên phế nên thường chủ trị các bệnh như: đau đầu, mất ngủ, ho ra đờm, ho lao, ho khan lâu ngày, hen suyễn, khó thở, trấn áp những cơn co thắt do tăng nhu động ruột, viêm dạ dày.

Bên cạnh đó, khi kết hợp với các loại dược liệu khác, cây bình vôi còn có tác dụng với những trường hợp bị mụn nhọt, lở loét, gout, cao huyết áp…

Theo y học hiện đại

Rất nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam đã cho thấy trong cây bình vôi có chứa rất nhiều  alcaloid. Trong đó, chủ yếu là:

• L- tetrahydropalmatin (còn gọi là gindarin, caseannin, rotundin)
• Stepharin
• Roemerin
• Cycleanin
• Cepharanthin
• Bên cạnh đó còn có tinh bột, đường khử oxygen, men oxidase, acid malic.

Các thành phần trên giúp cây bình vôi có tác dụng gì? Dưới đây là các tác dụng của vị thuốc:

• Tác dụng an thần

Năm 1940, nhà khoa học Bùi Đình Sang đã tiến hành nghiên cứu và tìm ra hoạt chất quý trong dược liệu có tác dụng an thần, có tên là Rotundin. Liên tiếp sau đó có thêm nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới như ở Liên Xô, Anh cũng đã chứng minh hoạt chất này có tác dụng an thần, chống co giật và hạ huyết áp, bổ tim, chữa nhức đầu, sốt nóng…

Điều đặc biệt là củ bình vôi khi dùng độc vị cũng có tác dụng an thần rất hiệu quả mà không gây phụ thuộc. Với những người lo lắng, bồn chồn, căng thẳng thần kinh dẫn tới mất ngủ thì đây thực sự là một vị thuốc quý.

• Cải thiện chứng mất ngủ

Một số nghiên cứu của một số nhà khoa học Nhật Bản cho thấy hoạt chất cepharanthin trong cây còn có tác dụng điều hòa hệ tuần hoàn và kích thích sản sinh một số kháng thể có lợi cho người bị mất ngủ.

Từ xa xưa, người dân đã biết sử dụng dược liệu này để cải thiện chứng mất ngủ kinh niên và cho kết quả rất tốt. Những công trình nghiên cứu khoa học đã mở ra bước tiến mới cho y học hiện đại với việc xuất hiện nhiều sản phẩm được bào chế từ củ bình vôi.

• Cải thiện các bệnh đường tiêu hóa

Điều này có được nhờ tác dụng trấn an nhu động ở dạ dày, giúp hoạt động đường tiêu hóa được trơn tru hơn. Với những tổn thương ruột do vi khuẩn thì củ dược liệu có vai trò diệt khuẩn hiệu quả. Từ đó, các dấu hiệu như đầy hơi, chướng bụng, táo bón, đau dạ dày…giảm rõ rệt.

• Hỗ trợ điều trị bệnh gút

Các nhà khoa học cho rằng, trong củ bình vôi có chứa thành phần Stephania rotunda Lour. Hoạt chất này có tác dụng như một loại kháng sinh tự nhiên giúp kháng viêm, giảm đau nhức. Vì thế rất tốt cho người bệnh gout. Nếu kiên trì sử dụng một thời gian thì những triệu chứng của người bệnh sẽ chuyển biến tích cực.

• Chữa trị các chứng bệnh về đường hô hấp

Thành phần rotundin trong dược liệu không những có tác dụng an thần, giúp ngủ ngon mà còn hỗ trợ điều trị các bệnh đường hô hấp như ho, viêm phế quản, hen suyễn…rất hiệu quả.

• Hỗ trợ điều trị đối với bệnh động kinh

Nghiên cứu cũng cho thấy hoạt chất  Rotundin trong cây có công dụng an thần, ổn định huyết áp và thư giãn dây thần kinh.  Điều này mang lại lợi ích trong việc điều trị chứng bệnh giật kinh phong, chống co quắp. Người thường xuất hiện các cơn co giật, động kinh thì nếu sử dụng kiên trì hằng ngày nước sắc hoặc rượu ngâm với củ bình vôi sẽ có hiệu quả cao.

• Nâng cao khả năng miễn dịch

Hàm lượng tinh chất Cepharanthin trong dược liệu có tác dụng giảm nhẹ hiện tượng giảm bạch cầu do sử dụng các thuốc chống ung thư gây nên, do đó nó có khả năng kích thích miễn dịch.

• Tác dụng hạ huyết áp

Củ bình vôi chứa  nhiều vitamin có tác dụng kiểm soát lưu lượng máu trong cơ thể, cũng tức là kiểm soát huyết áp . Alcaloid và isoquinoline chính là chiến binh chống lại các chứng co thắt, do đó giữ cho mạch máu của bạn giãn ra và từ đó làm giảm huyết áp.

Ngoài những công dụng được nhắc đến  như trên thì củ bình vôi còn hiệu quả trong điều trị một số bệnh lý khác như: người sốt nóng, thể trạng yếu, phụ nữ sau sinh nở cần bổ máu, bồi bổ cho người lao động nhiều, mất sức.

Các bài thuốc từ cây bình vôi

Từ xa xưa, ông cha ta đã sử dụng bình vôi trong nhiều bài thuốc dân gian khác nhau, đem lại hiệu quả không ngờ. Dưới đây là một số bài thuốc dân gian hay mà bạn có thể tham khảo sử dụng.

Bài thuốc giúp an thần và điều trị mất ngủ

An thần và chữa mất ngủ là công dụng được biết đến nhiều nhất của vị thuốc này. Cách thực hiện như sau:

Bài thuốc 1: Sắc củ bình vôi khô

Thành phần: Củ bình vôi khô 3-6g, 1 lít nước

Cách làm:

• Đun sôi nhỏ lửa hỗn hợp trên trong 20 – 25 phút, đến khi còn khoảng 500ml thì tắt bếp.
• Chia thành 2 phần. Sau đó uống vào buổi sáng và tối trước khi đi ngủ. Dùng ấm sẽ dễ uống hơn.

Bài thuốc 2: Ngâm rượu

Thành phần: Chuẩn bị củ phơi khô, rượu trắng 40 độ với tỉ lệ 1:5 (1kg củ  và 5 lít rượu)

Cách làm:

• Cho củ và rượu trắng vào bình, ngâm trong 20 ngày để dưỡng chất ngấm ra rượu.
• Mỗi ngày dùng 3-4 lần, mỗi lần 1-2 chén 30ml.

Bài thuốc 3: Kết hợp với các loại dược liệu khác

Kết hợp với các dược liệu khác là cách để làm tăng tác dụng an thần, giúp người bệnh dễ đi vào giấc ngủ, ngủ sâu hơn.

Thành phần: long nhãn 15g, hạt sen 15g, nhân hạt táo chua 15g, lá vông 12g, củ bình vôi khô 8g

Cách làm:

• Cho 1 lít nước vào nguyên liệu trên đun lên. Để nhỏ lửa và đun khoảng 20-25 phút, đến khi chỉ còn khoảng 500ml nước thì tắt bếp.
• Chia thuốc thành 2 phần, uống 2 lần trong ngày.

Bài thuốc giải quyết rối loạn tiêu hóa từ cây bình vôi

Thành phần: Củ bình vôi khô 3-6g, 1 lít nước

Cách làm:

• Cho hỗn hợp vào sắc, đun nhỏ lửa đến khi cạn còn khoảng 500ml thì tắt bếp.
• Chia làm 2 lần, uống vào buổi sáng và trưa sau ăn.

Bài thuốc điều trị viêm loét dạ dày, tá tràng

Thành phần: Củ bình vôi 12g, lá khổ sâm 12g, dạ cẩm 12g, xa tiền tử 12g, 1 lít nước

Cách làm:

• Rửa sạch nguyên liệu
• Thêm nước lọc vào, đun đến khi cạn còn 500ml
• Chia làm 2 phần, uống thuốc ngay khi còn nóng.
•  Mỗi ngày một thang thuốc.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị gout từ cây bình vôi

Thành phần: Bột tán từ củ 2-3g, 200ml nước nóng

Cách làm:

• Hòa bột vào nước, khuấy đều đến khi tan hết
• Mỗi ngày tiến hành 2 lần, mỗi lần với lượng như trên.

Bài thuốc này có thể sử dụng để điều trị bệnh viêm loét dạ dày.

Bài thuốc chữa động kinh

Bài thuốc 1: Sắc củ bình vôi khô

Thành phần: Củ bình vôi khô 3-6g, 1 lít nước

Cách làm:

• Cho hỗn hợp vào sắc, đun nhỏ lửa đến khi cạn còn khoảng 500ml thì tắt bếp.
• Chia làm 2 phần, uống vào buổi sáng và trưa sau ăn.

Bài thuốc 2: Kết hợp với vị thuốc khác

Thành phần: Bình vôi 12g, câu đằng 12g, thiên ma 12g, viễn chí 12g, đồng lượng 12g, 1 lít nước.

Cách làm:

• Cho nguyên liệu vào sắc. Đun nhỏ lửa trong 20-25 phút đến khi cạn còn khoảng 500ml.
• Lượng thuốc thu được chia làm 2 phần, uống 2 lần trong ngày.

Bài thuốc chữa bệnh đường hô hấp từ cây bình vôi

Thành phần: củ bình vôi 12g, huyền sâm 12g, cát cánh 12g, trần bì 10g, 1 lít nước lọc.

Cách làm:

• Rửa sạch nguyên liệu
• Sắc cùng 1 lít nước lọc
• Sắc thuốc để lấy 500ml nước uống
• Uống thuốc ngay khi còn nóng. Chia thuốc thành 2 lần rồi sử dụng hết trong ngày.

Những điều cần lưu ý – kiêng kỵ

Để dược liệu có hiệu quả cao trong điều trị bệnh, người dùng cần chú ý những điều sau:

• Không sử dụng với liều quá lớn vì dễ làm bạn say. Liều dưới 30g/ 1 ngày, trên liều này có thể gây ngộ độc.
• Phụ nữ có thai, phụ nữ cho con bú, trẻ nhỏ dưới 3 tuổi không nên dùng.
• Vì đây cũng là vị thuốc nên cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
• Cũng như các loại thảo dược khác, củ bình vôi không mang lại tác dụng nhanh chóng như thuốc tây. Bởi vậy, để có hiệu quả thì người dùng cần sử dụng đều đặn, kiên trì hàng ngày.

Mua dược liệu bình vôi ở đâu uy tín?

Thực trạng hiện nay trên thị trường xuất hiện tràn lan dược liệu kém chất lượng, không rõ nguồn gốc…Điều này sẽ ảnh hưởng tới hiệu quả điều trị cũng như sức khỏe của bệnh nhân. Bởi vậy, việc lựa chọn những địa chỉ uy tín rất quan trọng và cần thiết. Vậy cây bình vôi mua ở đâu để đảm bảo chất lượng?

Hiện nay, trên thị trường củ bình vôi được bán với giá 200.000 – 250.000 VNĐ/kg.

Với những thông tin trên đây, chắc chúng ta đã hiểu lý do vì sao mà cây bình vôi được đặt lên trang đầu của sách “ Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam’’ (GS Đỗ Tất Lợi). Đây thực sự là một dược liệu quý, vì thế người dùng cần nắm rõ về đặc điểm, công dụng cũng như các bài thuốc từ nó để sử dụng hiệu quả nhất.